Mật mã Zodiac là một trong những bí ẩn khó hiểu nhất trong lịch sử tội phạm học, gồm 4 bản mã hóa phức tạp được sát nhân cung hoàng đạo gửi tới các tờ báo lớn từ năm 1969 đến 1970. Trong số này, Z-340 mất tới 51 năm mới được giải mã hoàn chỉnh vào năm 2020, trong khi Z-13 và Z-32 vẫn là những câu đố chưa có lời giải.
Bài viết này sẽ đi sâu phân tích chi tiết cách thức Zodiac Killer tạo ra các mật mã này, quy trình giải mã đột phá của các chuyên gia, và ý nghĩa đằng sau từng ký tự bí ẩn – từ góc nhìn kỹ thuật mật mã học và tâm lý tội phạm.
Tổng Quan Về Mật Mã Zodiac
Zodiac Killer đã tạo ra 4 bản mật mã chính, mỗi bản có độ phức tạp và mục đích khác nhau. Các mật mã này không chỉ là công cụ để gây hoang mang mà còn là phương tiện để kẻ sát nhân thể hiện cái tôi và khao khát được chú ý. Tất cả các mật mã đều được gửi kèm theo những lá thư đe dọa hoặc nhận trách nhiệm các vụ án.
| Mật mã | Số ký tự | Thời gian gửi | Trạng thái | Thời gian giải |
| Z-408 | 408 | 31/7/1969 | Đã giải | 1 tuần (8/8/1969) |
| Z-340 | 340 | 8/11/1969 | Đã giải | 51 năm (12/2020) |
| Z-13 | 13 | 20/4/1970 | Chưa giải | – |
| Z-32 | 32 | 26/6/1970 | Chưa giải | – |
Sự khác biệt về độ khó giữa các mật mã không phải ngẫu nhiên. Sau khi Z-408 bị giải nhanh chóng, Zodiac đã nâng cấp phương pháp mã hóa ở Z-340, khiến nó trở thành một trong những mật mã khó nhất trong lịch sử.
Z-408: Mật Mã Đầu Tiên Và Dễ Nhất
Z-408 là mật mã đầu tiên mà Zodiac Killer gửi đến ba tờ báo lớn: Vallejo Times-Herald, San Francisco Chronicle và San Francisco Examiner vào ngày 31/7/1969. Đây là bản mật mã dài nhất với 408 ký tự, được chia thành 3 phần bằng nhau và gửi đến từng tờ báo.
Cách Thức Mã Hóa Z-408
Z-408 sử dụng phương pháp mật mã thay thế đa biểu (homophonic substitution cipher), một kỹ thuật khá đơn giản trong mật mã học. Cụ thể:
Bước 1: Viết thư bình thường bằng tiếng Anh
Bước 2: Tạo bảng chuyển đổi với mỗi chữ cái có nhiều ký tự đặc biệt tương ứng
Bước 3: Thay thế ngẫu nhiên các chữ cái bằng một trong những ký tự đại diện
Ví dụ, chữ “I” có thể được thay bằng 5 biểu tượng khác nhau (tam giác, ô vuông, dấu cộng, vòng tròn, hình thoi), và Zodiac có thể chọn bất kỳ biểu tượng nào trong số đó. Điều này tạo sự nhầm lẫn cho người giải mã vì cùng một ký tự có thể đại diện cho nhiều chữ cái khác nhau.
Giải Mã Z-408
Chỉ sau 1 tuần, vào ngày 8/8/1969, hai vợ chồng giáo viên Donald và Bettye Harden ở Salinas, California đã giải mã thành công Z-408. Họ sử dụng phương pháp phân tích tần suất (frequency analysis) – dựa vào việc các chữ cái xuất hiện nhiều nhất trong tiếng Anh là E, T, A, O, I, N.
Nội dung Z-408 sau khi giải:
“Tôi thích giết người vì nó rất thú vị. Nó còn vui hơn cả việc giết thú hoang dã trong rừng bởi vì con người là loài động vật nguy hiểm nhất. Giết một ai đó mang lại cho tôi trải nghiệm thú vị nhất. Nó thậm chí còn tuyệt hơn việc quan hệ với một cô gái. Phần tuyệt vời nhất là khi tôi chết, tôi sẽ tái sinh trong thiên đường và tất cả những người tôi đã giết sẽ trở thành nô lệ của tôi. Tôi sẽ không cho bạn biết tên của tôi vì bạn sẽ cố gắng làm chậm lại hoặc dừng việc thu thập nô lệ của tôi cho thế giới bên kia.”
Nội dung này cho thấy tâm lý bệnh hoạn của Zodiac, tin tưởng vào việc giết người sẽ mang lại nô lệ trong thế giới bên kia – một niềm tin hoang tưởng và lệch lạc.
Z-340: Mật Mã Mất 51 Năm Để Giải
Z-340 được gửi vào ngày 8/11/1969, ba tháng sau Z-408, kèm theo mảnh áo dính máu của nạn nhân Paul Stine. Đây là mật mã nổi tiếng nhất và khó nhất của Zodiac, khiến FBI, CIA và hàng trăm chuyên gia mật mã học trên thế giới phải bó tay suốt hơn 50 năm.
Tại Sao Z-340 Khó Đến Thế?
Khác với Z-408 chỉ đơn giản thay thế ký tự, Z-340 sử dụng phương pháp mã hóa kép: vừa đổi vị trí chữ cái (transposition) vừa thay thế ký tự (substitution). Cụ thể:
Cách Zodiac Tạo Z-340:
Bước 1: Viết thư bình thường
Bước 2: Chia thành 3 phần, mỗi phần áp dụng quy tắc đảo chữ khác nhau
Phần 1 (Sử dụng phương pháp Skytale):
- Chia bố cục thành 17 cột dọc x nhiều hàng ngang
- Viết lại theo chiều dọc từ trên xuống, trái sang phải
- Chia thành 2 hình tam giác
- Lật đoạn văn bản qua → văn bản trở nên lộn xộn
Phần 2:
- Làm giống phần 1
- THÊM: Chèn chữ “LIFE IS” nằm ngang vào các chỗ trống
- LỖI CHÍNH TẢ: Xóa chữ “H” ở giữa, đẩy sang cuối hàng (nhiều chuyên gia cho rằng đây là sai sót vô tình nhưng lại khiến mã khó giải hơn rất nhiều)
Phần 3:
- Giữ nguyên “WILL BE SET”
- Đảo ngược tất cả chữ cái còn lại
Bước 3: Ghép 3 phần lại thành 1 đoạn
Bước 4: Thay thế tất cả chữ cái bằng ký tự đặc biệt
Sự phức tạp này đến từ việc Zodiac đã phá vỡ quy luật nhiều lần, khiến các thuật toán tự động không thể phát hiện pattern (khuôn mẫu).
Đột Phá Giải Mã Năm 2020
Sau 51 năm, vào tháng 12/2020, nhóm 3 chuyên gia đã giải mã thành công Z-340 :
- David Oranchak: Nhà thiết kế web từ Virginia (Mỹ)
- Sam Blake: Nhà toán học ứng dụng từ Úc
- Jarl Van Eycke: Kỹ sư phần mềm người Bỉ
Họ sử dụng phần mềm AZdecrypt do Van Eycke phát triển, chạy hơn 650,000 lần thử nghiệm với các kịch bản khác nhau. Đột phá đến khi họ nhận ra các cụm từ:
- “I hope you are having lots of fun trying to catch me” (Hy vọng bạn đang có nhiều niềm vui khi cố bắt tôi)
- “Gas chamber” (Buồng hơi ngạt)
Nội dung Z-340 sau khi giải:
“Tôi hy vọng bạn đang có nhiều niềm vui khi cố gắng bắt tôi. Đó không phải là tôi ở chương trình truyền hình mà là chương trình tốt nhất – xung quanh với buồng hơi ngạt bởi vì khi tôi chết, tôi sẽ tái sinh lại ở thiên đường và tất cả những kẻ tôi đã giết sẽ trở thành nô lệ của tôi. Tôi sẽ không cho bạn biết tên của tôi vì bạn sẽ cố gắng làm chậm lại hoặc dừng việc thu thập nô lệ của tôi cho hậu thế.”
Thông điệp này tiếp tục thể hiện sự kiêu ngạo và niềm tin hoang tưởng của Zodiac về thế giới bên kia.
Z-13: Mật Mã Tên Thật?
Z-13 được gửi vào ngày 20/4/1970 kèm theo dòng chữ: “My name is…” (Tên tôi là…) rồi theo sau là 13 ký tự bí ẩn. Đây được cho là mật mã chứa tên thật của Zodiac Killer, lý do khiến nó trở thành mục tiêu săn lùng của các chuyên gia giải mã trên toàn thế giới.
Tại Sao Z-13 Chưa Thể Giải?
Vấn đề độ dài: Với chỉ 13 ký tự, mật mã quá ngắn để tìm ra quy luật (pattern). Trong mật mã học, độ dài là yếu tố quan trọng để phân tích tần suất và tìm kiếm khuôn mẫu lặp lại. Với 13 ký tự, có hàng tỷ tỷ kết hợp có thể, khiến việc giải mã trở nên gần như bất khả thi.
Các Giả Thuyết Giải Mã
Năm 2021, một nhà giải mã nghiệp dư người Pháp tên Fayçal Ziraoui tuyên bố đã giải được Z-13 bằng cách sử dụng khóa của Z-340. Phương pháp của ông:
- Chuyển các ký tự giống cung hoàng đạo thành số dương lịch
- Chuyển các ký tự còn lại thành số (A=1, B=2, C=3…)
- Kết quả: Chuỗi số “4851414541545”
Tuy nhiên, FBI và cộng đồng giải mã chưa xác nhận giải pháp này là chính xác, vì có quá nhiều cách diễn giải khác nhau từ chuỗi số trên.
Z-32: Mật Mã Bản Đồ
Z-32 được gửi vào ngày 26/6/1970 cùng với một tấm bản đồ khu vực Berkeley và Oakland, California. Trong thư, Zodiac viết rằng mật mã này sẽ chỉ vị trí cài bom của hắn và yêu cầu người dân đào lên vào mùa thu.
Giả Thuyết Giải Mã Z-32
Fayçal Ziraoui cũng tuyên bố giải được Z-32 bằng khóa Z-340 :
- Phát hiện chuỗi ký tự “I D O B L A” có thể sắp xếp thành “DIABLO” – tên ngọn núi Diablo ở California
- Tìm ra tọa độ hướng về Hồ Tahoe – nơi nạn nhân Donna Lass mất tích
- Cho rằng đây là địa điểm Zodiac giết người chứ không phải cài bom
Tuy nhiên, cũng như Z-13, giải pháp này chưa được FBI xác nhận chính thức.
Phân Tích Tâm Lý Qua Mật Mã
Cách Zodiac tạo và sử dụng mật mã tiết lộ rất nhiều về tâm lý của hắn:
Ái Kỷ Sỹ Diện Và Khao Khát Được Chú Ý
Việc gửi mật mã tới báo chí và yêu cầu đăng trên trang nhất cho thấy Zodiac khao khát nổi tiếng. Hắn không chỉ giết người mà còn muốn cả thế giới biết đến mình thông qua những “tác phẩm” trí tuệ.
Không Phải Thiên Tài Như Tự Nhận
Mặc dù Z-340 mất 51 năm để giải, nhưng các chuyên gia cho rằng Zodiac không hề thông minh như tự thể hiện. Lý do:
- Tạo ra dễ, giải ra khó: Chỉ cần biết quy tắc thì ai cũng tạo được mật mã tương tự
- Lỗi chính tả vô tình: Chữ “H” bị xóa và đẩy ra cuối hàng có thể là sai sót, nhưng lại vô tình làm tăng độ khó
- Không có hệ thống nhất quán: Mỗi phần của Z-340 dùng quy tắc khác nhau, cho thấy thiếu tính toán chặt chẽ
Hoang Tưởng Tôn Giáo
Cả Z-408 và Z-340 đều nhắc đến việc thu thập nô lệ cho thế giới bên kia. Đây là dấu hiệu của một niềm tin lệch lạc, có thể bắt nguồn từ:
- Hiểu sai giáo lý tôn giáo
- Rối loạn tâm thần với triệu chứng hoang tưởng
- Cách hợp lý hóa hành vi giết người để giảm tội lỗi
Công Nghệ Giải Mã Hiện Đại
Phần Mềm AZdecrypt
AZdecrypt do Jarl Van Eycke phát triển là công cụ mạnh mẽ nhất hiện nay để giải mật mã thay thế. Phần mềm hoạt động bằng cách:
- Quét tất cả khả năng: Thử nghiệm hàng trăm nghìn cách sắp xếp ký tự
- Phân tích ngữ nghĩa: Kiểm tra xem đoạn giải mã có tạo thành từ tiếng Anh hợp lý không
- Học máy: Cải thiện thuật toán dựa trên kết quả thử nghiệm trước
Vai Trò Trí Tuệ Nhân Tạo
Trong tương lai, AI và machine learning có thể giúp giải quyết Z-13 và Z-32 bằng cách:
- Phân tích ngữ cảnh từ các lá thư khác của Zodiac
- Tìm kiếm pattern ẩn mà con người không nhìn thấy
- Kết hợp dữ liệu từ nhiều nguồn để đưa ra giả thuyết
Ý Nghĩa Và Di Sản
Trong Mật Mã Học
Mật mã Zodiac đã trở thành trường hợp nghiên cứu kinh điển trong giáo trình mật mã học đại học. Nó minh họa:
- Tầm quan trọng của độ dài mật mã
- Sức mạnh của mật mã kết hợp (transposition + substitution)
- Hạn chế của phân tích tần suất khi quy tắc bị phá vỡ
Trong Điều Tra Tội Phạm
Vụ án Zodiac cho thấy:
- Tầm quan trọng của hợp tác quốc tế trong giải mã (Mỹ-Úc-Bỉ)
- Vai trò của cộng đồng nghiệp dư trong giải quyết vụ án lạnh
- Công nghệ có thể giúp giải quyết vụ án dù đã qua hàng thập kỷ
Đối Với Nạn Nhân
Gia đình của ít nhất 5 nạn nhân chết và 2 người sống sót vẫn chưa nhận được công lý. Họ phải chứng kiến kẻ sát nhân trở nên nổi tiếng toàn cầu nhờ sự hy sinh của người thân. Hy vọng lớn nhất hiện nay nằm ở việc giải mã Z-13 để tìm ra danh tính thật của Zodiac.
Hướng Dẫn Tự Tạo Mật Mã Zodiac
Sau khi hiểu cách thức hoạt động, bạn hoàn toàn có thể tự tạo mật mã giống Z-408:
- Bước 1: Viết một đoạn văn bản ngắn
- Bước 2: Tạo bảng chuyển đổi (mỗi chữ cái → 3-5 ký tự đặc biệt)
- Bước 3: Thay thế ngẫu nhiên các chữ cái
- Bước 4: Kiểm tra bằng cách đưa cho người khác giải
Lưu ý: Đừng cố tạo mật mã quá phức tạp như Z-340. Ngay cả Zodiac cũng có thể đã mắc sai lầm, và mật mã quá ngắn như Z-13 sẽ không thể giải được.
Tương Lai Của Z-13 Và Z-32
Cộng đồng giải mã vẫn đang nỗ lực không ngừng để phá giải hai mật mã cuối cùng. Các phương pháp đang được thử nghiệm:
- Phân tích DNA chữ viết: So sánh nét chữ để tìm manh mối
- Nghiên cứu tâm lý: Hiểu cách Zodiac suy nghĩ để đoán cách hắn mã hóa
- Siêu máy tính: Sử dụng sức mạnh tính toán để thử mọi khả năng
- Crowdsourcing: Kêu gọi cộng đồng toàn cầu cùng tham gia
Kết Luận
Mật mã Zodiac không chỉ là những dãy ký tự bí ẩn mà còn là chứng cứ của sự kiêu ngạo, hoang tưởng và khát khao nổi tiếng của một kẻ sát nhân bệnh hoạn. Z-408 được giải nhanh chóng nhờ độ dài và phương pháp đơn giản, trong khi Z-340 mất 51 năm do sự kết hợp phức tạp giữa đảo chữ và thay thế ký tự. Z-13 và Z-32 vẫn là những câu đố chưa có lời giải, có thể chứa đựng bí mật cuối cùng về danh tính của Zodiac Killer.
Những thiên tài thật sự trong câu chuyện này không phải là Zodiac mà là các nhà giải mã – những người đã dành hàng thập kỷ miệt mài với mong muốn mang lại công lý cho nạn nhân. Dù muộn màng, nhưng mỗi mật mã được giải lại là một bước tiến gần hơn đến sự thật. Cảm ơn các bạn đã đọc bài viết này tại Giaima
